Η Θεσσαλονίκη, "πρωτεύουσα" των Μακεδόνων, συμβασιλεύουσα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, προπύργιο και προμαχώνας της για αιώνες, γνώρισε την οθωμανική κατοχή για 482 χρόνια και απελευθερώθηκε στις 26 Οκτωβρίου 1912 από τον ελληνικό στρατό.
Στην αυγή του 20ου αιώνα η οθωμανική Θεσσαλονίκη κουβαλάει επιρροές και επιδράσεις της δεύτερης 50ετίας του 19ου αιώνα.
Το μεταρρυθμιστικό διάταγμα (Hatt-i Humayum) που εξέδωσε ο σουλτάνος Αβδούλ Μετζίτ το 1856 τονώνει την αγροτική οικονομία, δίνοντας την ευκαιρία ν' ανθίσει το εμπόριο της Θεσσαλονίκης και παράλληλα με αυτή την οικονομική άνοδο, γνωρίζει και την πνευματική άνθηση.
Το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα η Θεσσαλονίκη δίνει στον επισκέπτη την εντύπωση μιας σφύζουσας διεθνούπολης. Στην πολυεθνική πόλη ζουν 30-36.000 Εβραίοι, περίπου 25.000 Τούρκοι και Ντονμέδες και 15-18.000 Έλληνες. Ακόμη υπήρχαν λίγοι Βούλγαροι και μια μικρή κοινότητα καθολικών Φράγκων που την αποτελούσαν Γάλλοι, Ιταλοί, καθώς και λίγοι Γερμανοί και Αυστριακοί.
Στον οικονομικό τομέα ιδρύονται και λειτουργούν ντόπιες και ξένες επιχειρήσεις, καθώς και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Ιδρύονται τα πρώτα εργοστάσια, αλευρόμυλοι, νηματουργεία, σαπουνοποιεία κ.ά.
Το λιμάνι αναδεικνύει την πόλη σε επίκεντρο της νοτιοανατολικής Ευρώπης με τη γαλλική "Φρασσινέ", την ιταλική "Φλόριο", την αυστριακή "Λόυντ" και τη γαλλική εταιρία διαπορθμεύσεων "Μεσσαζιερί" να δραστηριοποιούνται σ' αυτό.
Ταυτόχρονα αναπτύσσεται η γεωργία, ενώ αυξάνονται οι εξαγωγές του καπνού, του μεταξιού, των δερμάτων και των σιτηρών.
Πληθυσμιακά η πόλη αυξάνεται ραγδαία και από 60.000 περίπου κατοίκους που είχε στα 1865, το 1895 φτάνει τους 120.000.
Με την εγκατάσταση της πρώτης δημοτικής αρχής το 1869 αρχίζει και η αναμόρφωση της πόλης που εξυγιαίνεται και εξωραΐζεται.
Αποξηραίνεται το μεγάλο έλος δυτικά της πόλης, γκρεμίζονται τα παραθαλάσσια τείχη. Νέοι δρόμοι ανοίγονται, και από το 1894 εμφανίζονται τα πρώτα τραμ.
Η μεγάλη πυρκαγιά του 1890 που καταστρέφει το κέντρο της πόλης, γίνεται η αι